Dünya Soğuk Savaş'tan bu yana yapılan en büyük esir takasını konuşuyor. Yeni detayların ortaya çıktığı takasta Rusya ne kazandı? ABD ve Batı ülkeleriyle ilişkilerde bundan sonra hangi gelişmeler bekleniyor?
Rusya’nın Wall Street Journal muhabiri Evan Gershkovich, eski ABD Deniz Piyadesi Paul Whelan ve Rus asıllı Amerikalı gazeteci Alsu Kurmasheva’yı ABD’ye teslim etmesi ve bununla birlikte Vladimir Kara Murza ile İlya Yaşin gibi Putin’e muhalif birçok önemli ismin serbest bırakılmasının yankıları sürüyor.
Önümüzdeki dönemde birçok etkisinin olacağı tarihi takasta Kremlin, devletin çıkarlarına hizmet eden Rusların serbest bırakılmasını sağlamak için hem Rus hem de yabancı gazeteci ve muhalif isimleri hapse atmıştı. Rusya’ya geri dönenler arasında hüküm giymiş bilgisayar korsanları ve casusluk suçlamasıyla Batı’da gözaltına alınan çok sayıda Rus vatandaşı da bulunuyor.
Rusya için en büyük ödül, Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin’in serbest bırakılmasını açıkça talep ettiği tutuklu tetikçi Vadim Krasikov’un geri dönüşüydü.
CNN International’da yer alan habere göre Krasikov, 23 Ağustos 2019’da Çeçenya’da Rus birliklerine karşı savaşan ve daha sonra Almanya’ya sığınma talebinde bulunan 40 yaşındaki Gürcü Zelimkhan “Tornike” Khangoshvili’yi öldürmekten suçlu bulunmuştu. Şubat ayında sağcı gazeteci Tucker Carlson’la yaptığı röportajda Putin, Khangoshvili suikastını bir kamu hizmeti olarak nitelendirdi ve Krasikov’u “vatansever olarak haydutu ortadan kaldıran bir adam” olarak tanımladı.
Krasikov ve casuslukla suçlanan diğerlerinin serbest bırakılması tanıdık bir mesaj veriyor gibi görünüyor. Bizim için çalışırsanız sonuçta ödüllendirilecek ve korunacaksınız.
2022’de basketbol yıldızı Brittney Griner ile takas edilen Rus Viktor Bout’un durumunu ele alalım. ABD Adalet Bakanlığı tarafından “dünyanın en üretken silah tüccarlarından biri” olarak tanımlanan ve Hollywood filmi Lord of War’ın anti-kahramanına ilham kaynağı olan Bout’un, uzun süredir Rus istihbarat servisleriyle bağlantılı olduğundan şüpheleniliyordu.
Bout, Rusya’ya döndükten sonra siyasette kendine yer buldu ve mecliste sandalye kazandı. Basına röportajlar verdi ve Putin ile Rus elitinin her yıl en çok sohbet ettiği St. Petersburg Uluslararası Ekonomik Forumu’na katıldı.
2010’daki mahkum takasıyla ABD’den sınır dışı edilen 10 Rus uyuyan ajandan biri olan Anna Chapman’ın da Rusya’ya dönüşü memnuniyetle karşılandı. Hükümet yanlısı bir kurula seçildi. Ayrıca kendi giyim markasını kurdu.
Chapman ve sözde “yasa dışı” diğer dokuz kişi aralarında Birleşik Krallık adına casusluk yapmaktan suçlu bulunan eski Rus askeri istihbarat subayı Sergei Skripal’in de bulunduğu dört kişiyle takas edildi.
Skripal ve kızı Yulia, 2018 yılında İngiltere’nin katedral şehri Salisbury’de sinir gazı Novichok’tan zehirlenmekten kurtulmuştu. İngiltere, zehirlenmeden Rusya’yı sorumlu tuttu; Putin, Skripal’i “pislik” ve “hain” olarak tanımlasa da Rusya bu olayla ilgisini sürekli olarak reddetti. Putin’in bu küçümsemesi Skripal’in hak ettiği cezayı aldığını gösteriyor.
Kremlin’in sorumluluğu 2006’da ihbarcı olan eski bir Rus ajanı olan Alexander Litvinenko’nun zehirlenmesinde de açıkça görülüyordu. Hem 2016’da İngiltere’de yürütülen bir soruşturma hem de Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi, Litvinenko’yu zehirlediği iddia edilen iki kişinin (eski KGB ve FSB çalışanı Andrei Lugovoi ve eski Rus subayı Dmitri Kovtun) Rus devleti adına hareket ettiği sonucuna vardı.
Lugovoi daha sonra Rusya parlamentosunda bir sandalye kazandı. 2015 yılında Putin’den Liyakat Nişanı madalyası aldı. Bu model, Rus devletine çalışan herkese, özellikle de onun güçlü güvenlik ve istihbarat teşkilatına, Rusya’nın kendi kuvvetlerine bağlılığı mesajını güçlendiriyor. Sonuçta Putin istihbarat mezunu ve Rus casusluk dünyasına özgü şeref kurallarını biliyor.
Peki bu karmaşık anlaşma Rusya’nın Batı’yla süregelen çatışması hakkında ne söylüyor? Rusya’nın Şubat 2022’de Ukrayna’ya yönelik geniş çaplı işgalinden bu yana Moskova ile Washington arasındaki ilişkiler tüm zamanların en düşük seviyesindeydi. Ancak Perşembe günkü takasa yol açan müzakereler, ABD’li ve Rus yetkililer arasındaki iletişim kanallarının açık kaldığını gösteriyor.
Örneğin, Şubat ayında Navalny bir Rus hapishanesinde öldüğünde, Rus muhalefet lideri Alexey Navalny’nin serbest bırakılmasını sağlayabilecek çok ülkeli mahkum değişiminin tartışıldığını biliyoruz. CNN’in haberine göre bu tartışmalar Rus oligark Roman Abramovich’i de içeriyordu; eski ABD Dışişleri Bakanı Hillary Clinton da Navalny’nin serbest bırakılmasına yönelik arka kanal çabalarını destekledi.
Ve Ukrayna savaşı tüm şiddetiyle sürerken bile, üst düzey ABD’li ve Rus generaller, büyük ölçüde ABD ve Rusya’nın istemeden açık bir çatışmaya sapmasını önlemek için önemli iletişim hatlarını açık tuttu.
Ancak Rus muhalefet figürlerinin değişimi Kremlin için de bir nevi zafer anlamına geliyor. Vatana ihanet suçundan uzun bir cezayı çekmekte olan Vladimir Kara-Murza gibi kişiler hapishanede bile uluslararası düzeyde düşünce mahkumu statüsünü korudu. Bir Rus bakkal dükkanındaki fiyat etiketlerine savaş karşıtı mesajlar koymayı içeren bir protesto nedeniyle yedi yıl hapis cezasına çarptırılan Rus sanatçı Alexandra Skochilenko gibi muhalifler, Rusya’nın savaşla ilgili yalanlarını ortaya çıkardı.
Bu görüş alışverişi, en azından kısa vadede savaş karşıtı seslerin sürgüne gönderildiği ve sisteme yönelik bir tehdit olmadığı anlamına geliyor. Takasta Rusların serbest bırakılması, Rusya’nın siyasi ikliminin baskı altında olduğu anlamına geliyor.
Ve jeopolitik açıdan çok az değişiklik var. Esir değişiminin ardından Batı, önceliklerinin ne olduğunu açıkça ortaya koyan bir Rus liderliğiyle yüzleşmek zorunda kalacak: Güvenlik devletinin çıkarlarını korumak ve Batı’ya karşı açık düşmanlığı sürdürmek.
